Wie de achtergrond van het gedoe over de vertaling van Amanda Gorman’s, The Hill we Climb wat beter wil begrijpen doet er goed aan de Argos Medialogica aflevering Lost in Translation (nog) een keer te bekijken.
En natuurlijk het goed geschreven stuk van Janice Deul: Opinie: Een witte vertaler voor poëzie van Amanda Gorman: onbegrijpelijk (nog) een keer te lezen. Die titel is door de Volkskrant bedacht, maar als het aan de schrijfster had gelegen, had de titel Be the light, not the hill moeten zijn, geïnspireerd door het oorspronkelijke gedicht. Wat als het Maanziek betreft ook een veel betere, want gelaagde, titel is.
Waarom een gedicht/voordracht van een jonge zwarte vrouw, uit een achtergesteld `probleem` gezin, niet laten vertalen door een jonge Nederlandse zwarte vrouw uit een….
En daar heeft ze helemaal gelijk in. Niks woke aan.
Heeft ook niks te maken met de kwaliteiten van witte vertalers van welk geslacht of gender dan ook.
Vervolgens krijgt het hele gedoe toch een woke sausje, zeker als het blijkt dat er ook een Friese vertaling op stapel staat, die niet zonder slag of stoot tot stand komt.
Inmiddels is op Twitter ophef ontstaan, die natuurlijk wel ten gelde moet worden gemaakt, dus worden de messen geslepen en de loopgraven uitgediept.
Activistisch terecht, want om gehoord te moeten worden, heb je lawaai nodig. Hoe hol de herrie dan ook is. Inhoud is onder geschikt aan emotie in deze wedstrijd. Empty barrels make the most sound.
In Spanje wordt een witte mannelijke vertaler ongeschikt verklaard, hij moet zijn opdracht inleveren. De vertaler moet vrouwelijk en zwart zijn.
In Friesland ligt het iets anders. Het leuke van Friezen: een endogene Nederlandse minderheid, met een eigen taal.
Echt jong kon je de vertaalster in de documentaire niet noemen, en de indruk van een spoken-word artiest maakte ze ook niet. Maar discrimineren op leeftijd willen we toch niet meer. Jong en onafhankelijk van geest, is dat niet veel belangrijker.
Maar de Amerikaanse uitgever ziet de strijd natuurlijk zoals de strijd op Twitter nu eenmaal gevoerd wordt, om huidskleur kan je niet heen, en om een lang verhaal kort te maken: naast de witte Friese vertaler moet er toch een tweede persoon van kleur op de cover.
Volgens de uitgever en vertaalster was de betrokken Friezin van donkere kleur Michelle Samba slechts een sensitivity reader, en een sensitivity reader is in negatieve zin een activistische influencer die woke promoot, en in positieve zin een redacteur die een schrijver/vertaler voor onbedoelde uitglijers behoedt, en in algemene zin iemand die de gevoeligheid van woorden in allerlei bubbels moet wegen.
In de literatuur zou je een schrijver dat spel met gevoeligheden niet te snel moeten willen ontzeggen. Leg geen zout op alle woorden, corrigeer die anakoloet niet. Wat wringt is niet altijd toxisch, maar soms gewoon stijl.
Voor wie niet begrijpt wat een sensitivity reader doet: de spelling van de hoofdstad in de Oekraine: Kiev / Kyiv. Russische of Oekraïens. Dat moet nu Oekraïens zijn vindt men.
In deze tijden van oorlog begrijpen we deze gevoeligheid, maar de gevoeligheid van nu bestond toch niet veertig jaar geleden?
Dat men toen de Russische spelling in Nederland hanteerde zegt wellicht iets over de toenmalige machtsverhoudingen, maar is toch geen vorm van discriminatie?
Dat kinderen op school leren dat Sneek, Sneek heet en niet Snits, is toch niet fout. We leren allemaal Nederlands op school, sommigen ook Fries. Helaas steeds minder kinderen, zelfs in Friesland. Diversiteit in taal is ook een rijkdom. Geforceerd Snits zeggen, heeft iets onnatuurlijks wat ons betreft, al is het een rijkdom om beide namen te kennen.
Eskimo of eniut, Yom-Kippoer oorlog of September-oorlog.
Zo blijven we hier slaaf schrijven en niet tot slaaf gemaakt, dat laatste vloeit nu eenmaal niet uit onze pen. Die uitdrukking stottert en stokt. Kost ook teveel inkt, lieve moeder Natuur.
Schreven we in het Engels dan was het een stuk simpeler, enslaved vloeit wel. En tot slaaf gemaakt, moet volgens ons als slaaf verkocht zijn.
Terug naar de Fries-Amerikaanse uitgevers-vete. Polderen. Niet op de voorkant de toegevoegde gekleurde correctrice maar op achterflap. Goed, een beetje liegen is ook een smeermiddel. En meer voor de vorm dan voor de inhoud de naam in vette letters vermelden is usance in deze tijd.
Kijk naar de wetenschap waar beroemde wetenschappers vanwege hun bekendheid als eerste genoemd worden, terwijl ze slechts een kleine bijdrage geleverd hebben.
Helaas komt Michelle Samba niet aan het woord. Dat is een serieus gemis in de documentaire.
Of de literatuur eigenlijk een dienst wordt bewezen met de introductie van de sensitivity reader, betwijfeld Maanziek.
De geur van morele censuur stijgt op. Laat een schrijver zijn eigen taal kiezen, De verplichting om de vertaling alleen te mogen maken met sensitivity readers van een bepaalde kleur, is een brug te ver. Aan de andere kant als beide partijen het willen is het ook weer niet erg.
Literatuur moet op tenen trappen, eigenlijk net als activisme. Botsen van wereldbeelden hoort daarbij. En in die ontstane stofwolk lezen we allemaal wat anders.
Maar de hele grote vraag rest: waarom moet Amanda Gorman’s, The Hill we Climb stuk eigenlijk vertaald?
En de tweede grote vraag volgt gelijk.
Waarom zou er maar één officiële Nederlandse vertaling van Amanda Gorman’s, The Hill we Climb mogen zijn?
Geld kwestie.
Dat is toch wel een beetje old-school, we blijven slaven van de auteurswet, dat vermaledijde monopolie, dat net als patenten en gesloten software meer kwaad dan goed doet.
Het mooie van poëzie is dat de iedere lezer anders leest. In ieders hoofd komt iets eigens tot leven.
Natuurlijk wie de Engelse taal niet machtig is, zal Gorman’s werk niet volledig tot zich kunnen nemen, al is het beeld en de klank van haar voordracht zeker de helft van de magie.
Ze is een voordrachtskunstenaar, Spoken Word artist, Wie Amanda Gorman een dichter(es) waagt te noemen is een witte kolonialistische imperialist. Weinig woke typetje.
Een vertaling is mooi, maar tien vertalingen zijn mooier.
Hadden we toch maar die vertaling van Marieke Lucas Rijneveld, wat had Maanziek die graag gelezen.
Wie van klassieke muziek houdt weet wat we bedoelen, de ene uitvoering is de andere niet, en oh wat een meerwaarde in al die verschillende interpretaties.
Wat is Sociale Media toch een naar, polariserend en nivellerend medium. Exploitatie van ophef. Slavernij. Mensen met behulp van algoritmes massaal reduceren tot advertentie-profielen. Sado-Masochisme. SM-media, met de sadistische rol voor de multinational en de onderdanige rol voor de gebruiker.
Alleen is het geen spel maar business.
En weg met het copyright, ook dat monopolistische juk moet afgeworpen.
Wie zit te zeuren op sociale media over woke en gender sluit zijn ogen voor de werkelijke problemen in de wereld.