Van Anny en Bernard Aa tot Lajb Zylberberg en Heinrich Zysmanowicz, ruim honderdduizend Nederlanders.
Systematisch gelabeld, uitgesorteerd, weggesleept en vernietigd.
Door de buren.
Ophitsing drijft de wig en oorlog breekt de rest. Krankzinnigheid en grootheidswaanzin duwen.
Welnee, niet het duivelse kwaad, het was toch echt mensenwerk. Arbeiders en boeren, kappers, kleermakers en kunstenaars, ambtenaren, middenstanders en ondernemers, leraren en studenten, vaders, moeders en kinderen deden het.
Onder de wapenen geroepen en uitgedost in uniformen van spottende superioriteit.
Zij marcheerden op.
Sommigen als ruwlingen, ongegeneerd beestachtig, anderen als onkreukbare ambtenaren die hun kwaad achter oppervlakkig en banaal fatsoen verbloemden.
Westerbork kampcommandant Gemmeker die door zijn gevangenen als gunst een zijden strop werd toegedacht – beest in zijn bedoelingen maar toch een heer in zijn gedragingen – voerde ze af.
Wat rest van die honderdduizend Nederlanderse arbeiders en boeren, kappers, kleermakers en kunstenaars, ambtenaren, middenstanders en ondernemers, leraren en studenten, vaders, moeders en kinderen is de herinnering. En nu, voor ieder een steen met een naam en een geboortedatum en een leeftijd.
Het Nationaal Holocaust Namenmonument is gekomen op een plek in Amsterdam die tot de Tweede Wereldoorlog een deel van de oude Joodse buurt vormde. Op die plek heeft het monument ingeklemd tussen de drukke Weesperstraat en het Hermitage museum zijn plek gevonden.
Het past.
In inhoud beklemmend, in vorm bevrijdend.
Een spiegelend geheel.
De hallucinatie in de hallucinatie.
Omdat we de waarheid niet herkennen als we die zien. Het goede verwarren, en het kwade niet ontwaren.
Wat zag Maanziek in de spiegel?
Anny Aa trouwde met Heinrich Zysmanowic. Ze leefden nog lang en gelukkig en kregen precies 26 kinderen.